Procesy w sprawie stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego (zwane błędnie potocznie jako unieważnienie małżeństwa lub rozwód kościelny) budzą duże emocje ze względu na zawiłość procedury kanonicznej. Stwierdzenie nieważności małżeństwa zawartego w Kościele Katolickim to rozwiązanie prawne, z którego można skorzystać w pewnych, określonych przez prawo kanoniczne sytuacjach. Staranie się o stwierdzenie nieważności małżeństwa przysługuje osobie, która ma wątpliwości, czy jej małżeństwo zostało ważnie zawarte – może się wówczas powołać na określone w prawie kanonicznym przeszkody, wadę zgody małżeńskiej, bądź brak odpowiedniej formy kanonicznej. Z kolei pozytywny wyrok sądu kościelnego stwierdzający rozwiązanie małżeństwa pozwala obu małżonkom wstąpić w nowy związek małżeński. Poza procesem istnieje jeszcze jedna możliwość kościelnego quasi unieważniania małżeństwa czyli stwierdzenia jego nieważności. Dotyczy to sytuacji nieskonsumowanych związków małżeńskich, czyli takich, które co prawda są zawarte ważnie, ale nie są dopełnione. Wówczas wystarczy tylko ubiegać się o dyspensę papieską, mocą której małżeństwo zostaje uznane za nieważne.
Do przeszkód, które mogą wpłynąć na rozwiązanie ślubu kościelnego zaliczyć można m.in.:
- przeszkodę wieku,
- przeszkodę pokrewieństwa prawnego,
- przeszkodę pokrewieństwa,
- przeszkodę powinowactwa,
- przeszkodę święceń,
- przeszkodę węzła małżeńskiego,
- przeszkodę ślubu,
- przeszkodę różnej religii,
- przeszkodę niemocy płciowej (niezdolność uprzednia i trwała),
- przeszkodę uprowadzenia,
- przeszkodę występku,
- przeszkodę przyzwoitości publicznej.
Profesjonalna i kompleksowa pomoc prawna prawnika cywilisty – kanonisty z Warszawy
Adwokat kościelny jest osobą, która pomaga w uzyskaniu stwierdzenia nieważności małżeństwa (błędnie nazywanym jako rozwód kościelny czy unieważnienie małżeństwa) przed Sądem Kościelnym. Ma do tego stosowne uprawnienia, a podczas procesu sądowego zajmuje zawsze stanowisko pro nulllitate, co oznacza, że przemawia za nieważnością związku małżeńskiego. Po otrzymaniu od klienta pełnomocnictwa i zawarciu umowy dotyczącej reprezentacji jego interesów, prawnik kanonista podejmuje się pełnej obsługi prawej zarówno strony powodowej jak i pozwanej przed sądami, które mogą stwierdzić nieważność ślubu kościelnego. Swobodne prawo do ustalenia sobie adwokata kościelnego daje Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. oraz Instrukcja procesowa Dignitas connubii z 2005 r. Musi to być tylko osoba biegła w prawie kanonicznym i zatwierdzona przez właściwego biskupa diecezjalnego.
Prowadzenie spraw o stwierdzenie nieważności małżeństwa opiera się w pierwszej kolejności na konsultacjach, które z osobami zainteresowanymi prowadzi prawnik kanonista. To czas na to, aby w pierwszej kolejności ustalić czy istnieją podstawy do prowadzenia procesu i stwierdzenia nieważności małżeństwa.
Ponadto na stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego (a nie rozwód kościelny czy unieważnienie małżeństwa) może mieć wpływ niezachowanie formy prawnej zawarcia małżeństwa. Zgodnie bowiem z kodeksem prawa kanonicznego forma zawarcia ślubu kościelnego musi spełniać określone wytyczne. Przykładem tych warunków jest chociażby zastrzeżenie, że oprócz narzeczonych (nupturientów) powinien być obecny świadek urzędowy – uprawniony kapłan, który asystuje osobom zawierającym związek małżeński. Jeśli ta formalność nie została dopełniona, to wówczas nieważność małżeństwa jest czymś oczywistym. Jednak wymaga się, aby stwierdzenie nieważności małżeństwa zostało ogłoszone przez Trybunał Kościelny.
W czasie spotkań w sprawie stwierdzenia nieważności małżeństwa z adwokatem kościelnym poruszane są więc kwestie ewentualnych przyczyn oraz omawiane są kwestie dowodowe. W takich przypadkach podstawowe znaczenie ma udział obu stron i konsekwencje, jakie wynikają dla całej sprawy.
Jako materiały dowodowe, jakie mogą przydać się podczas procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa, warto wymienić np. pamiętniki, listy, notatki, akta sprawy rozwodowej cywilnej. W trakcie konsultacji adwokat kościelny wdraża również klientów w procedurę procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa (potocznie: rozwiązanie ślubu kościelnego) – na czym polega, jak będzie przebiegał, jaka jest specyfika Trybunału, przed którym będzie się toczył itd.
Rolą adwokata kościelnego jest profesjonalna linia obrony wszystkich praw, jakie przysługują stronie, którą reprezentuje. To on, jako specjalista w sprawach dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa (głównie w Warszawie i Płocku, ale także innych miastach), przygotowuje skargę powodową oraz rekursy, otrzymuje notyfikację. Ma uprawnienia, które nie przysługują nawet stronie procesu, takie jak np. uczestniczenie w przesłuchaniu świadków, możliwość zapoznania się z aktami sprawy na każdym jej etapie. Prawnik kanonista dodatkowo na bieżąco informuje stronę o stanie jej sprawy. Dodatkowo jest zobowiązany do zachowania tajemnicy na temat prowadzonej sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego.
Oprócz tego stwierdzenie nieważności małżeństwa jest możliwe na podstawie występowania wad zgody małżeńskiej.
Zalicza się do nich:
- niezdolność konsensualną,
- błąd,
- brak wiedzy,
- koniecznej o małżeństwie,
- symulację,
- postawienie warunków,
- przymus i bojaźń.
Stwierdzenie nieważności małżeństwa
Mimo, iż każdy może występować samodzielnie w sprawie o stwierdzenie nieważności ślubu kościelnego, to jednak warto wiedzieć, że sam proces różni się od cywilnej sprawy rozwodowej pod wieloma względami: materiałem dowodowym, celem i całością postępowania. Ponadto część wspomnianych już uprawnień przysługuje tylko adwokatowi kościelnemu. Ponieważ prawo kanoniczne różni się od prawa polskiego to trzeba wziąć pod uwagę, że przyczyny, z jakich ogłasza się rozwód cywilny nie są tożsame z powodami, które wpływają na stwierdzenie nieważności małżeństwa zawartego w Kościele Katolickim.
Biorąc pod uwagę, że adwokat kościelny to specjalista w zakresie tego rodzaju spraw, właściwie sporządzona przez niego skarga powodowa, jak i samo prowadzenie procesu to większe szanse na to, że znacznie uda się go przyspieszyć.
Skorzystanie więc z pomocy prawnika kanonisty zawodowo trudniącego się sprawami takimi jak stwierdzenie nieważności małżeństa, a nie unieważnianie małżeństwa czy rozwód kościelny, jest dobrym rozwiązaniem dla osób, którym bardzo zależy na pozytywnym rozstrzygnięciu procesu. Na jego wiedzę i wparcie merytoryczne można liczyć przed postępowaniem, w jego trakcie, jak i również po jego zakończeniu.
Jeśli rozwiązanie ślubu kościelnego nie jest możliwe w I instancji, wówczas adwokat kościelny w imieniu powoda może wnieść apelację do Trybunału II instancji. Jeśli i w tym przypadku sąd kościelny nie przychyli się do stwierdzenia nieważności małżeństwa, warto odwołać się jeszcze do Roty Rzymskiej – złożyć prośbę o zmianę wyroku. Zazwyczaj jest to ostatnia szansa na to, aby w sposób pozytywny dla powoda rozstrzygnąć spór z danego tytułu prawnego.
W sprawach dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa dr Jerzy Pielichowski świadczy pomoc prawną jako pełnomocnik lub adwokat kościelny przed sądami kościelnymi w Warszawie oraz w innych miejscach. Ponadto udziela porad prawnych w kwestiach obejmujących stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego, jak również w zakresie innych zagadnień, które mieszczą się w prawie kanonicznym i polskim prawie cywilnym.